samsara

Phát sanh sự ghê sợ sanh tử

1. Thứ nhất, nói gọn

Hãy lo buồn đối với sanh tử, nó là nguồn gốc của nhiều khổ đau, như không có cái mình muốn, chết, bệnh, già v.v…, và cũng hãy nghe nói về những lỗi lầm của nó. 65

Người ta cần thức giác, và thiền định về, những hậu quả xấu của sanh tử. Sự ham muốn những sự vật mà người ta không có chỉ đem lại khốn khổ. Những điều người ta không muốn lại xảy ra, như bệnh tật, già, chết v.v… Người ta cũng phải nhớ rằng ngay cả những vui sướng của một cuộc đời hạnh phúc sẽ kết thúc bằng khổ đau, như lìa xa bạn bè, thân thuộc, những người thân yêu v.v… Bởi vì sanh tử thì đầy khổ đau, người ta cần luôn luôn thiền định về sự từ bỏ. Người muốn đạt giác ngộ phải từ bỏ sanh tử. Bởi thế, thiết yếu trước tiên là nhìn thấy hiện hữu trong sanh tử là khổ. Đức Phật nói, “Hãy hiểu khổ đau”. Người đặt niềm tin vào sanh tử vốn luôn luôn đầy những hậu quả xấu thì phải trả giá bằng chính máu thịt của mình. Như có nói trong Catuhsataka,

Nếu không bao giờ có một chấm dứt cho đại dương khổ đau này, (bấy giờ) tại sao các con chìm đắm trong đại dương ấy mà không phát sanh sợ hãi ?

2. Thứ hai, giải thích chi tiết

a. Quán sát sự không chắc chắn trong sanh tử

Không có những chắc chắn nào trong sanh tử, bởi vì những người cha trở thành những đứa con, những mẹ thành vợ, và những kẻ thù thành bạn ; cũng thế có thể xảy ra điều ngược lại. 66

Mọi sự không chắc chắn và không có bản chất. Trong những đời nối tiếp, con sau này có thể trở thành cha… cũng như những kẻ thù có thể thành bạn, và những người bạn có thể trở thành kẻ thù. Thù ghét kẻ thù và thương yêu bè bạn là không đúng. Quả là sai lầm khi phân biệt giữa những chúng sanh, vì có lúc một người là bạn và lúc sau đó có thể là kẻ thù.

b. Quán sát sự bất toại nguyện

Mỗi người đã uống sữa mẹ nhiều hơn nước bốn biển ; bởi vì những người thế gian cứ đi theo người thường tục, họ sẽ phải còn uống nhiều hơn thế. 67

Đã kinh nghiệm những vui sướng của hiện hữu này, người ta thèm muốn chúng lập đi lập lại, và như vậy, không bao giờ thỏa mãn. Mỗi chúng sanh đã ở trong sanh tử từ vô thủy và đã uống sữa mẹ nhiều hơn nước chứa trong bốn biển. Người ta còn uống nhiều sữa hơn hay không tùy thuộc vào chỉ chính họ. Người ta cần nghĩ về bao nhiêu sữa nữa sẽ phải uống nếu nó không theo con đường giải thoát mà cứ tiếp tục theo những tin tưởng của người ngu, những người thường tục đang lạc lõng trong bóng tối của vô minh.

c-d. Mất thân và tái sanh lập đi lập lại

Mỗi người đã có một đống xương lớn ngang bằng hay cao hơn núi Tu Di ; cũng như số người mẹ (người ta đã có) thì những hạt đất của cả trái đất này cũng không thể tính cho đủ.
68

Người ta cần nghĩ đến số lần người ta đã chết. Nếu mỗi chúng sanh phải gom lại tất cả xương đã có trong những đời quá khứ, bấy giờ đống xương vượt cả núi Tu Di. Thế nên người ta cần nghĩ bao nhiêu xương nữa y sẽ gom góp nếu không theo con đường đến giải thoát.

Cũng như người ta cần nghĩ đến số lần người ta đã được sinh. Nếu người ta phải đếm số người mẹ mà y đã có trong quá khứ, thì số ấy không thể tính đếm nổi. Thậm chí nếu người ta phải làm từng hạt đất nhỏ, mỗi cái bằng một hạt giống, thì đất trên tất cả thế giới này không đủ để tính số người mẹ.

e. Quan sát sự lên xuống những cõi khác nhau của sanh tử

Đã trở thành Đế Thích, hưởng sự tôn kính của thế giới, người ta sẽ lại rơi xuống đất vì sức mạnh của những hành vi trước kia ; thậm chí đã có lúc trở thành một bậc quân vương vũ trụ, người ta sẽ có lúc trở thành một người tôi tớ của một người tôi tớ trong sanh tử. 69

Những chúng sanh chuyển di từ những trạng thái cao đến những cái thấp. Vua của chư thiênĐế Thích, được toàn thể vũ trụ tôn kính. Nhưng khi cái chết của ông xảy đến, ông sẽ chuyển di xuống các cõi thấp – thậm chí có thể cả địa ngục – do những hành động xấu trước kia. Bậc quân vương vũ trụ cũng có thể chuyển di xuống các trạng thái thấp, như làm một người tôi tớ cho một người tôi tớ. Người ta không bao giờ có thể chắc chắn về vị trí của mình trong sanh tử.

Đã lâu nếm trải hạnh phúc vuốt ve thân thể và ngực vú của những trinh nữ cõi trời, rồi lại lần nữa sẽ phải trải qua sự xúc chạm rất khủng khiếp của những hình cụ phá vỡ và cắt đứt những bộ phận của người ta trong địa ngục. 70

Người ta sẽ không bao giờ tin được những vui khoái thế gian của sanh tử. Người ta có thể sanh trong các cõi trời nơi họ hưởng những lạc thú, hoa trời và hương trời, và những thiên nữTuy nhiên, như một kết quả của những hành động quá khứ người ta có thể lại tái sanh trong những hỏa ngục nơi người ta bị hành hạ bởi sắt nóng đỏ. Bởi thế không có những vui khoái thế gian nào có thể tin được, nó cũng không đem đến hạnh phúc lâu dài, vì người ta có thể sinh lại vào những địa ngục bất cứ lúc nào.

Đã lâu ở trên đỉnh của núi Tu Di, nơi chân người ta xúc chạm với bề mặt dễ chịu và thích ý, hãy xem xét rằng sự thống khổ kinh khủng của việc bước đi trong than hồng và trên những thân xác thối rữa lại được kinh nghiệm. 71

Người ta không thể nương dựa vào những lạc thú có từ những quang cảnh đặc thù. Người ta có thể được sanh ở cõi trời trong một cung điện nạm ngọc nơi nền bằng ngọc và người ta đi dạo trong sự xa hoa mượt mà… Hơn nữa, tất cả những tham muốn của người ta đều được tuân theo, và khi người ta muốn ấm thì có ấm, muốn lạnh thì có lạnh… Tuy nhiên, những thích thú rất mực có từ những quang cảnh chung quanh này có thể kết thúc trong những địa ngục nơi người ta sẽ phải sống trong một căn nhà thường trực cháy đỏ. Bởi thế người ta không thể nương dựa vào bất cứ nơi nào trong sanh tử, vì người ta có thể lại thấy chính mình ở bất cứ đâu trong những cõi của nó.

Đã đến những khu vườn đẹp đẽ và chơi đùa vui vẻ với những trinh nữ cõi trời hầu hạ, chân, tay, tai và mũi của người ta lại sẽ bị cắt bởi những lá sắc như lưỡi gươm trong những khu vườn của địa ngục. Đã đi vào sông Mandakini của những thiên nữ đầy hoa sen vàng đẹp đẽmột lần nữa lại phải đi vào sông Vaitarani muối nóng và khó chịu đựng. 72-73

Người ta không thể trông mong lạc thú của những khu vườn cõi trời. Người ta có thể được sanh vào những khu vườn cõi trời nơi mọi thứ nó muốn đều được thỏa mãn. Nhưng rồi người ta lại có thể tái sanh trong địa ngục nơi những cây có lá như vũ khí cắt đứt chân, đầu… người ta. Ở đó người ta sẽ phải kinh nghiệm nhiều khổ đau.

Đã được sinh ở cõi trời, người ta vui chơi trong dòng sông cõi trời Mandakini (Dòng Sông Nhàn Hạ), và có nhiều lạc thú do chơi đùa với những thiên nữ. Nhưng người ta không thể trông mong vào những lạc thú này, bởi vì người ta có thể sanh trở lại trong địa ngục nơi sông Vaitarani (Không Thể Lội Qua) được tạo thành bằng sắt nóng chảy. Thường trực bị thiêu đốt bởi chất lỏng này, người ta khổ sở chết người.

Đã có được hạnh phúc rất lớn của các vị trời cõi dục hay hạnh phúc bình thản của Phạm thiên, rồi sự khổ đau tương tục trở thành nhiên liệu cho lửa địa ngục Avici sẽ lại phải chịu đựng. Đã đạt đến trạng thái mặt trời hay mặt trăng và chiếu sáng toàn thể thế giới bởi ánh sáng của thân thể mình, một lần nữa lại đi vào bóng tối đen đặc đến độ bàn tay mình đưa ra cũng không thể thấy. 74-75

Người ta không nên trông mong vào những lạc thú cõi trời thấp là dục giới cũng không vào những lạc thú cõi trời cao là sắc giới và vô sắc giới. Sinh trong sắc giới, người ta tự do hơn chúng sanh bình thường do kết quả của những sở đắc tâm linh cao hơn. Nhưng do kết quả của những hành động xấu trước kia người ta vẫn còn có thể sanh trong địa ngục thấp nhất Avici (A Tỳ), nơi đó nó sẽ đau khổ khủng khiếp. Thậm chí Phạm thiên, vị đã thoát khỏi những dục vọng của dục giớivẫn có thể rơi từ địa vị cao của mình và lần nữa lại kinh nghiệm khổ đau.

Đã đạt đến trạng thái mặt trời hay mặt trăng của chư thiên, người ta sẽ chiếu sáng toàn bộ vũ trụTuy nhiên, một ngày nào người ta có thể sanh trong một vùng tối đen đến độ không thể thấy chính thân thể mình.

Bố thítrì giới và thiền định là những ánh sáng đích thực mà người ta cần nắm giữ. Nếu không có những ánh sáng này, bấy giờ người ta sẽ tiếp tục đi từ bóng tối đến bóng tối.

f. Quan sát tình cảnh đơn độc của mình

Bởi vì ngài sẽ phải khổ đau như vậy, hãy cầm lên ngọn đèn sáng của đức hạnh ba phần ; (nếu khác đi), ngài sẽ phải một mình đi vào bóng tối không cùng mà mặt trời hay mặt trăng không thể phá hủy. 76

Mọi sự đều vô thường, thế nên vào bất cứ lúc nào người ta cũng có thể chết. Người ta cần nghĩ rằng vào lúc chết người ta phải đi một mình, không có sự giúp đỡ của bè bạn hay đồng hành. Bởi thế, nếu có cơ hội thực hành những hành vi đức hạnh của thân, lời và tâm, bấy giờ người ta cần làm ngay. Như Candrakirti nói trong Madhyamakavatara,

Nếu người ta không nắm lấy ba cái này khi người ta có đủ điều kiện và còn tự chủ, thì khi rớt vào vực thẳm và rơi vào quyền lực của cái khác xa lạ, làm sao người ta có thể đề khởi ?

Một ngày nào người ta sẽ phải đi một mình và sẽ đối mặt với nhiều khó khăn. Vào lúc đó, sẽ quá trễ để làm bất cứ điều gì. Cũng như có nói trong Bodhi-caryavatara,

Dù mọi thân thuộc và bạn bè nhóm quanh giường tôi nằm, những cảm giác cuộc sống ngừng tắt sẽ chỉ một mình tôi kinh nghiệm. Khi tôi bị sứ giả của Thần Chết Yama bắt lấy, có ích gì những thân thuộc, có làm được gì những bạn bè. Đức hạnh là nơi nương tựa duy nhất vào lúc đó, nhưng trước kia tôi đã không từng nương tựa nó.

g. Quan sát những khổ đau được kinh nghiệm trong năm cõi

(1) Quan sát khổ đau trong những địa ngục

Những chúng sanh phạm tội sẽ luôn luôn đau khổ trong những địa ngục : Samjiva, Kalasutra, Pratapana, Samghata, Raurava, Avici v.v… 77

Những chúng sanh mắc phạm những hành động không đức hạnh bởi ba cửa (thân, lời và tâm) sẽ sinh vào tám địa ngục nóng :

(1) Địa ngục Sống Lại (Skt. samjiva),
(2) Địa ngục Sợi Dây Đen (Skt. kalasutra),
(3) Địa ngục Ép Vỡ (Skt. samghata),
(4) Địa ngục Tiếng Rú (Skt. raurava),
(5) Địa ngục Tiếng Rú Lớn (Skt. maharaurava),
(6) Địa ngục Nóng Cháy (Skt. tapana),
(7) Địa ngục Nóng Cháy Kịch Liệt (Skt. pratapana),
(8) Địa ngục A Tỳ (Skt. avici)

Người ta cũng có thể sanh vào tám Địa ngục Lạnh và những Địa ngục Phụ Cận. Nếu người ta sinh vào những chỗ này, những khổ đau sẽ lâu dài và mãnh liệt.

Có một số người bị ép như ép mè, những người khác bị nghiền như nghiền bột ; một số bị cắt bởi những lưỡi cưa ; cũng vậy những người khác bị tách xẻ bằng những lưỡi rìu sắc. 78

Địa ngục Ép Vỡ : Sanh trong địa ngục này, người ta bị ép vỡ giữa hai trái núi như hai cái đầu dê. Như mè bị ép lấy dầu, người ta bị ép để lấy máu. Người ta cũng bị bổ bằng những cái búa khổng lồ…

Địa ngục Sợi Dây Đen : Khi sinh vào đó, những sợi dây đen được kéo trên thân người ta và họ bị cắt bởi cưa và rìu nóng cháy.

Trong khi một dòng đồng nấu chảy rót vào trong một số người, số người khác bị đâm xuyên bằng những cây thương ngạnh sắt nóng cháy.
79

Địa ngục Nóng Cháy Kịch Liệt : Chỉ một ít thí dụ về nhiều đau khổ gây ra cho chúng sanh trong địa ngục này. Miệng của người ta bị cạy ra bởi một đũa sắt và đổ đầy đồng nấu chảy, làm bỏng toàn thân. Những ngọn thương xuyên từ gót chân lên đến đỉnh đầu.

Một số với tay lên trời bị chế ngự bởi những con chó dữ tợn với răng nanh bằng sắt ; trong khi những người khác, bất lực, bị mổ bởi những con quạ với những móng vuốt kinh khủng và những mỏ nhọn bằng sắt. Một số, được dùng như thức ănđau đớn kêu la khi những con giòi và bọ chạm đến, ruồi nhặng và ong ăn thịt gây ra những vết thương lớn. 80-81

Những Địa ngục Phụ Cận : trong những địa ngục này có nhiều con chó với răng nanh bằng sắt xé người ta thành từng mảnh. Cũng có những con chim với mỏ sắt mổ lòi mắt người ta. Hơn nữa, có nhiều ruồi, muỗi và những côn trùng khác quấy rầy, gặm đục và ăn người ta.

Lại nữa, một số với miệng há hốc thường cháy bỏng trong những đống lửa ; trong khi một số, đầu bị đè xuống, bị nấu như một đống gạo trong những vạc sắt. 82

Một trong những Địa ngục Nóng : Những người trong địa ngục này bị lửa đốt hay nấu trong những vạc lớn. Một hỗn hợp đặc biệt được cho vào để những phần thân thể rời rã, và sôi như gạo.

Đã nghe sự khổ đau vô lượng của địa ngục, những người tội lỗi mà bản chất cứng như kim cương thì không chịu vỡ tan thành ngàn mảnh ; (nhưng) chỉ giữa sự bắt đầu và chấm dứt của một hơi thở cũng đủ cho họ tái sanh vào địa ngục. Khi sợ hãi khởi sanh do nghĩ tưởng những hình ảnh hay thấy những bức tranh về địa ngục, đọc, nhớ hay nghe về nó – thế thì nếu người ta sẽ trải nghiệm những hậu quả kinh khủng như vậy, bấy giờ không cần nói gì nữa.
83-84

Đã nghe về những khổ đau xảy ra trong những địa ngục, người ta phải sợ hãi chúng. Như Đạo sư Nagarjuna nói trong một dịp khác,

Hàng ngày hãy nhớ những địa ngục nóng và lạnh.

Người đã phạm nhiều tội lỗi sẽ chắc chắn gặp những khổ đau của những địa ngục này, bởi vì thời gian giữa hơi thở vào và hơi thở ra là đủ để cho một người khỏe mạnh tái sanh vào địa ngục. Nếu người ta vẫn không lưu ý và không sợ những địa ngục thì thật là lạ lùng ! Một người ngu dại như vậy, lòng họ cứng như một viên kim cương, không thể xúc động bởi người nào hay sự gì.

Nếu người ta thấy những bức tranh những địa ngục hay nghe về chúng, bấy giờ điều này làm cho người ta thấm nhiều sợ hãi. Làm những hành động bất thiện chắc chắn sẽ khiến người ta tái sanh vào một trong những địa ngục đó. Bởi thế, bắt buộc người ta phải tránh những hành động bất thiện để tránh khỏi những địa ngục.

Cũng chắc chắn như sự thoát khỏi bám luyến sanh ra hạnh phúc tuyệt hảo nhất trong mọi hạnh phúcchắc chắn sự khổ đau rất khủng khiếp của Địa ngục A Tỳ (Avici) (là cái xấu nhất) trong mọi khổ đau. Những khổ đau người ta chịu đựng do bị đâm bằng ba trăm ngọn giáo trong một ngày ở thế giới này cũng chẳng thể nào so sánh với một phần nhỏ sự khổ đau của địa ngục. 85-86

Trong tất cả mọi hạnh phúc người ta có thể có, hạnh phúc tốt nhất là cái có được từ giải thoát khỏi tham muốnTương tự, trong mọi khổ đau người ta có thể có kinh nghiệm trong sanh tử, khổ đau của địa ngục nóng thứ tám, A Tỳ, là cái xấu nhất.

Trong đời người này, nếu thân người ta bị đâm bằng ba trăm ngọn giáo trong một ngày đã là một khổ đau lớn lao không thể tưởng tượng. Nhưng so với những khổ đau phải trải qua trong những địa ngục, sự đau đớn do những ngọn giáo ấy là nhỏ đến độ không thể so sánh. Như có nói trong Bodhicaryavatara,

Nếu bạn sợ hãi những khổ đau của cuộc đời này như một con cá sống quẫy đập trên cát, thì có thể nói được gì về những khổ đau không thể chịu đựng của những địa ngục do từ những hành vi tội lỗi.

Như thế, người ta sẽ kinh nghiệm khổ đau rất khủng khiếp trong một trăm triệu năm, vì bao giờ sức mạnh của những hành vi bất thiện ấy chưa hết, thì người ta chưa ra khỏi cuộc sống địa ngục. 87

Những chúng sanh sẽ kinh nghiệm những khổ đau nói trên hàng trăm ngàn năm. Nhưng do tiếp tục những hành động xấu, họ sẽ tiếp tục khổ đau không dứt. Đây là vì mọi kết quả của những hành động xấu ấy chưa biểu lộ hết. Không hành động xấu nào bị mất đi, và những kết quả đầy đủ của những hành động xấu ấy sẽ được biểu lộ riêng nơi chính người ta. Như có nói trong Samadhiraja Sutra,

Đã mắc vào tội ác, nó sẽ không thể không được cảm nhận bởi con, và tội ác người khác đã mắc sẽ không được cảm nhận bởi con.

Bởi thế, bằng sự khéo léo của ngài hãy cố gắng không tạo ra lỗi lầm dù nhỏ như một hạt bụi – hạt giống của những quả bất thiện này – qua thân, lời và tâm ngài. 88

Những khổ đau được tả ở trên kết thành từ những hành động bất thiện mắc phạm qua ba cửa thân, lời và tâm. Thế nên người ta cần tránh những hành động bất thiện nhỏ nhất trong mọi cách có thể và vào mọi lúc. Như rgyal. sras. thogs. med. nói,

Bậc đại trí nói rằng khổ đau của những trạng thái thống khổ khó chịu đựng là kết quả của những hành vi tội lỗi. Thế nên sự thực hành của Bồ tát là không bao giờ làm những hành vi tội lỗi dù cái chết có đe dọa.

(2) Quan sát sự khổ đau của loài thú

Những người từ bỏ đức hạnh làm nhân cho an bình sẽ sanh vào những cõi thú nơi có nhiều khổ đau khủng khiếp, như : ăn lẫn nhau, bị giết, bị trói, bị đánh đập v.v… 89

Đã sinh làm thú vật, người ta phải đi với cái đầu cúi thấp. Người ta bị đánh đập, sử dụng, ngược đãi và bị giết. Có nhiều loại khổ đau và một trong những cái đó là tuyệt đối không biết gì về những hành động đức hạnh, chúng là sự chỉnh sửa chính yếu để tránh thoát những loại khổ đau này.

Một số bị giết vì ngọc trai, lông, xương, thịt hay da ; trong khi số khác đành chịu bị sử dụng bằng đánh, đá, roi hay đâm thọc bằng móc sắt.
90

Một số thú vật bị giết vì ngọc trai, lông, xương, thịt… Những vật đáng ưa mà chúng tự nhiên có thì không thuộc quyền tự do sử dụng của chúng. Chúng sẽ mất mạng vì người ta cũng thích các thứ đó. Một số loài vật bị đánh đập, số khác bị móc và còn số khác bị nhốt vào cũi – tất cả những điều gây khổ đau lớn lao. Trong một dịp khác, Acarya Nagarjuna nói,

Hãy nhìn những thú vật, chúng có rất nhiều khổ đau do từ sự không có trí và sự tích tập những khổ đau này.

(3) Quan sát sự khổ đau của loài quỷ đói

Trong loài quỷ đói, khổ đau liên tục, không bớt, được sanh ra do không có những đối tượng thích muốn. Những khổ đau rất kinh khủng tạo ra bởi sợ hãi, đói, khát, lạnh, nóng và mệt lử sẽ phải chịu đựng. 91

Không chỉ có nhiều khổ đau trong những cõi địa ngục và thú vật, mà cũng trong cõi thứ ba của quỷ đói. Khổ đau kinh nghiệm trong cõi này là kết quả của sự keo kiệt của chúng sanh trong những đời trước. Như một kết quả của điều này, họ chịu những khó nhọc từ nhiệt độ, đói, khát… cùng cực. Để có được thức ăn, họ chạy đi chỗ này chỗ nọ với nhiều nhọc nhằn mà thường thì không thành công. Nếu may mắn, họ đến được một thức ăn tốt lành nào, thì những sinh vật đáng sợ, có vũ khí xuất hiện và tấn công họ.

Một số khổ sở vì đói, thậm chí không thể ăn một miếng thức ăn thừa và bẩn, vì họ có một cái miệng chỉ bằng lỗ kim và một bao tử lớn như trái núi. 92

Một số quỷ đói có một cái miệng không lớn hơn lỗ kim. Họ có một cổ họng nhỏ như một sợi tóc, nhưng bao tử lớn như quả núi. Vì lý do này, họ luôn luôn khốn khổ. Dù họ có tìm ra thức ăn dơ bẩn nào, cũng khó cho họ nuốt vào miệng. Rồi họ có ráng cho nó vào miệng, vẫn còn khó khăn để qua được cổ họng. Cuối cùng, nếu nó qua được cổ họng, thì bao tử của họ quá lớn đến nỗi thức ăn ấy chẳng thấm béo gì.

Một số giống như phần trên cùng của cây thốt nốt khô, trần truồng với thân bằng da và xương ; trong khi một số với những ngọn lửa ban đêm phụt ra từ miệng họ, ăn ngấu nghiến thức ăn của cát nóng đỏ lọt vào trong miệng họ. 93

Một số quỷ đói, không có thịt và máu, rất gầy ốm. Vì họ chỉ có da và xương, họ trông như cây thốt nốt khô. Họ không chỉ không thể tìm thấy thức ăn, mà thỉnh thoảng lửa còn phụt ra từ miệng họ. Thậm chí họ có tìm ra một miếng đồ ăn, khi đã ăn vào, nó biến thành lửa và thiêu đốt thân họ. Kết quả là họ khổ đau rất nhiều.

Một số nghèo đói thậm chí không thể tìm thấy thức ăn bất tịnh như mủ, phân, máu… đánh vào mặt nhau, họ ăn mủ của những bướu cổ chín mọc ra từ cổ họng của họ. 94

Những quỷ đói này có ít phước đức nhất. Họ tìm thức ăn mọi nơi, nhưng không bao giờ tìm thấy thức ăn đáng ưa. Thỉnh thoảng họ kiếm ra thức ăn tệ như mủ, đồ nôn… nhưng họ thậm chí đánh nhau vì thứ đó. Vào khi khác họ đánh lẫn nhau vì mủ từ những bướu cổ mọc nơi cổ họng của các bạn đồng hành.

Đối với họ mặt trăng cũng là nóng vào mùa hè, và dù mặt trời cũng là lạnh vào mùa đông ; những cây trở thành không có trái và những dòng sông khô cạn trong cái nhìn của họ. 95

Những hoàn cảnh đối với những quỷ đói thì thường như sau. Vào mùa hè mặt trăng thì nóng, và mùa đông mặt trời thì lạnh với họ. Bởi vì họ có quá ít phước đức, nếu họ nhìn một cái cây đầy trái ngon ngọt, cái cây ấy trở thành khô, không có trái và vô dụng. Cũng như những dòng sông đẹp đẽ trở nên khô, đầy cát khi các quỷ đói nhìn.

Đã chịu đựng khổ đau không dứt, một số cá nhân – bị sợi thòng lọng của những hành vi xấu đã phạm cột chặt – sẽ không chết trong năm ngàn hay thậm chí mười ngàn năm. 96

Những quỷ đói bị cột rất chắc chắn bởi sợi dây của những hành vi trước kia của họ. Họ luôn luôn khổ sở vì đói khát. Họ phải chịu đựng những loại khổ sở này liên tục ít nhất trong năm hay mười ngàn năm. Như đạo sư Nagarjuna nói trong một dịp khác,

Cũng hãy nhớ những quỷ đói gầy ốm bởi đói khát.

Đức Phật nói, “Dù những khổ đau mà những quỷ đói kinh nghiệm là đa dạng, chúng vẫn là một vị ; nguyên nhân là sự hà tiệnkeo kiệt và đê tiện của người ta.” 97

Như nói ở trước, những khổ đau của quỷ đói là đói, khát, lạnh, nóng, mệt lử… Những loại khổ đau này là kết quả của keo kiệt được họ thực hành khi còn sống làm người. Người giàu có mà hà tiện, không hề cúng dường, không hề cho, thậm chí không ăn, họ luôn luôn nghĩ đến tích lũy nhiều hơn nhiều hơn nữa, như vậy sanh ra thành quỷ đói. Dù sau khi sự khổ đau trong cõi quỷ đói đã chấm dứt, nếu họ sanh lại trong cõi người thì họ sẽ rất nghèo. Như có nói trong Arya-prajnaparamita-sancaya-gatha,

Người keo kiệt sẽ sanh vào trạng thái của quỷ đói ; dù nếu được may mắn sanh trong cõi người, vào lúc đó nó cũng nghèo.

Thế nên để được giàu có trong một đời tương lai, người ta phải bố thí hào phóng.

(4) Quan sát sự khổ đau của chư thiên

Lại nữa, (như một kết quả) của những lạc thú lớn lao trong những cõi trời, sự khổ đau của cái chết và chuyển kiếp là lớn lao hơn ; đã suy gẫm như vậy, những người cao thượng không nên khao khát cõi trời, nó sẽ có lúc chấm dứt.
98

Trong cõi cao hơn của những chư thiên dục giới, người ta có giàu cólạc thú và hạnh phúc lớn lao. Chư thiên có hạnh phúc nhiều đến nỗi họ không bao giờ nghĩ đến cái chết. Tuy nhiên hạnh phúc của họ nào có thường hằng. Vào thời của cái chết đi đến, họ kinh nghiệm sự đau buồn lớn lao. Bởi vì biết trước những khổ đau sẽ ập xuống họ trong đời sắp tới, sự khổ đau của họ thậm chí còn lớn hơn những khổ đau thân xác của những địa ngục. Như có nói trong Sambharaparikatha,

Dù cố gắng ra sao, một vị thiên sẽ không sống thọ lâu dài ; như một con chim vút lên trời cao và một mũi tên bắn lên với một sức mạnh của một lực sĩ, vị ấy có định mệnh là phải rơi xuống.

Thế nên nếu thông minh và khôn ngoan, bấy giờ người ta sẽ không tìm hạnh phúc nơi các cõi cao – như những cõi của chư thiên. Cõi của chư thiên là không có tự tánh và vô thường, thế nên người ta phải từ bỏ sự bám luyến vào loại hạnh phúc này.

Hình sắc thân thể họ trở nên xấu xí, họ không muốn ngồi, những vòng hoa trên người tàn héo, y phục họ trở nên bẩn thỉu, và mồ hôi xuất hiện trên người họ – (tất cả những điều này) trước đây chưa từng xảy ra. Cũng như trên trái đất những dấu hiệu của sự chết báo trước cái chết đang đến với một người, thì năm dấu hiệu trên báo tin cái chết và sự chuyển kiếp của chư thiên đang ở trong cõi trời. 99-100

Như những dấu hiệu của cái chết xảy đến với loài người, chúng cũng xảy đến cho chư thiên. Khi thời chết xảy đến với một vị thiên, năm dấu hiệu, này xuất hiện.

(1) Dù bình thường họ đẹp đẽ tuyệt vời, họ mất đi vẻ đẹp rực rỡ và trở nên xấu xí.

(2) Dù bình thường họ không bao giờ mệt chán do nhiều lạc thú của họ, họ trở nên mệt mỏi chán ngán và không biết làm gì.

(3) Dù bình thường thân thể họ được trang hoàng bằng hoa không bao giờ héo, giờ đây chúng tàn héo và rơi rụng.

(4) Dù bình thường y phục của họ sạch đẹp, bây giờ chúng trở nên dơ bẩn.

(5) Dù bình thường thân thể họ không bao giờ bẩn hay có mồ hôi, bây giờ chúng lại có.

Vào lúc đó chư thiên biết rằng họ sắp chết, và họ nhận thức rằng họ không hề nghĩ đến tôn giáo. Họ thấy những cõi thấp – như những địa ngục – họ sẽ rớt xuống và những khổ đau không bao lâu sẽ giáng xuống họ, thế nên họ kinh nghiệm khổ đau tâm trí không thể chịu đựng.

Nếu không còn phước đức khi họ chuyển di từ những thế giới của chư thiên, bấy giờ một cách bất lực, họ sẽ làm hoặc là thú vật, quỷ đói hay cư dân của địa ngục. 101

Chư thiên sẽ chuyển di từ những cõi cao xuống những cõi thấp. Không có sự chọn lựa, họ phải bỏ nơi đẹp đẽ. Họ sẽ khổ đau lớn lao bởi vì trước đây đã hưởng thụ một trạng thái đẹp đẽ và đáng ưa như vậy. Sự khổ đau của họ thậm chí còn lớn hơn khổ đau của những người khác. Trừ những cõi địa ngục, những chúng sanh ở các cõi khác trở nên quen với sự khổ đau của mình. Tuy nhiên, sự khổ đau của chư thiên là còn lớn hơn bởi vì họ đã sống trong một thế giới của lạc thú.

(5) Quan sát sự khổ đau của những bán-thiên (a tu la)

Lại nữa, trong những bán thiên, có sự khổ đau lớn lao nơi tâm trí vì sự xung đột tự nhiên đối với sự rực rỡ của chư thiên ; dù họ cũng thông minh nhưng họ không thấy được sự thật do bức màn của Nghiệp của họ. 102

Có khổ đau tâm trí ẩn tàng trong cõi của những bán thiên. Bán thiên luôn luôn ghen tỵ với chư thiên. Vì lý do này, họ luôn luôn gây chiến với chư thiên. Nhưng khi họ chiến đấu với chư thiên, họ khổ đau rất nhiều vì bị giáo đâm… Dù họ thông tuệ hơn con người, họ quá bị trói buộc vào sự xung đột này đến độ họ không thể nhận thức được sự thật nào trong cuộc đời họ.

3. Xác định sự hiểu rõ rằng sanh tử là bất hạnh

Sanh tử là như vậy, thế nên sanh là bất hạnh dù ở đâu, giữa chư thiênloài người, cư dân của địa ngục, quỷ đói hay thú vật. Hãy nhận thức rằng sanh là cái chứa đựng nhiều bệnh hoạn. 103

Như thấy ở trên, quả là bất hạnh khi sanh trong cõi nào trong sáu cõi. Suy gẫm điều này, người ta phải kinh sợ. Người ta cần sợ hãi vì sẽ bị sanh vào những cõi đó như một kết quả của những hành vi và những ô nhiễm. Thế nên người ta phải nhận thức rằng sanh tử là thực sự khủng khiếp. Người ta phải giải thoát mình hoàn toàn khỏi sanh tử để không sanh lại ở đó nữa.

Trích: Bức Thư Của Bồ Tát Long Thọ Gởi Cho Vua Gautamiputra

Bình giảng của Jetsun Rendawa Shonnu Lodo, Đại Đức Lozang Jinpa và Đại Đức Rongton Sheja Kunrig

MOTILAL BANARSIDASS DELHI, 1978 – THIỆN TRI THỨC, 2002